क्रेझी गांडूळांचं संकट

- प्राचार्य आपल्याकडे गांडूळाला शेतकऱ्यांचा मित्र म्हणतात, कारण ते जमीन भुसभुशीत आणि पोषक करतात. परंतु अमेरिकेत मात्र उड्या मारणाऱ्या विचित्र 'क्रेझी गांडूळां'नी १५ राज्यांमधील जंगलांमध्ये आक्रमण केले असून ती मोठीच डोकेदुखी ठरत आहेत. सामान्य गांडूळांसारखे दिसणारे हे मूळचे पूर्व आशियातील आहेत. अत्यंत सक्रिय, वळवळणारे, उड्या मारणारे व खादाड असे हे गांडूळ धोक्याची चाहूल लागताच सुटकेसाठी धडपडतात व पालीसारखी आपली शेपटी तोडून टाकतात. हे गांडूळ मासे पकडण्यासाठी गळाला आमिष म्हणून आणि कंपोस्ट खत निर्मितीसाठी विकले जातात. साप गांडूळ, अलाबामा उड्या मारणारे गांडूळ किंवा एशियन या नावाने ते ओळखले जातात. हे गांडूळं अमिंथास या प्रजातीतील असून ही आक्रमक प्रजाती म्हणून ओळखली जाते. संशोधकांच्या मते हे गांडूळ अत्यंत हल्लेखोर आहेत. त्यांनी प्रथम एकोणिसाव्या शतकात उत्तर अमेरिकेत शिरकाव केला. शास्त्रज्ञांच्या मते, आयात केलेल्या वनस्पती व कृषीक्षेत्रात वापरले जाणारे साहित्य यामधून तसेच ट्रकच्या टायरवरील खाचांमधून किंवा अवजारांना चिकटून त्यांचा एका राज्यातून दुसऱ्या राज्यात प्रसार होतो. त्यांचे कोश पाण्यातून दूरवर वाहत जातात. वनस्पती आणि माती, चिखल वाहून नेणाऱ्या वाहनांमधून त्यांचा प्रसार झाला. अमेरिकेतील एक डझनपेक्षा जास्त राज्यांमध्ये ते दिसतात. हे गांडूळ लहान आणि तपकिरी रंगाचे असतात. त्यांचे प्रजोत्पादन जोडीदाराविना वेगाने होते. ते मोठ्या प्रमाणात, समूहात मातकट रंगाची अंडी घालतात. अंड्यातून बाहेर पडणारी पिल्ले जमिनीवरील पालापाचोळ्यात राहतात आणि जमिनीच्या वरच्या थरातील पोषक घटक आधाशीपणे फस्त करतात. त्यामुळे जमिनीचा पोत बदलतो, तिच्यातील ओलावा नष्ट होतो. अनेक झाडे मरतात. मागे दिसते फक्त कॉफीसारखी भुसभुशीत, दाणेदार माती. पोषक घटकविरहित ही जमीन लवकर झिजून नापिक होते. स्थानिक वनस्पती, स्पर्धक गांडूळांच्या प्रजाती व बुरशीसाठी अल्प पोषक घटक शिल्लक राहतात. हे गांडूळ जंगल परिसंस्थेला हानिकारक असतात. त्याचप्रमाणे घरे आणि बागांसाठीही उपद्रवी ठरतात. त्यांच्यामुळे पिकांचे आणि जंगलांचे उत्पादन घटते. जंगलांची जैवविविधताही संपुष्टात येते, असे ब्रॅड हेरिक या विस्कॉन्सिन मॅडिसन विद्यापीठातील परिस्थितीकी तज्ज्ञाने म्हटले आहे. या संशोधकांच्या मते, गांडुळांमुळे जमिनीचा पोत आणि त्यातील पोषक घटकांना धोका निर्माण होतोच, पण त्याजागी असलेल्या गांडुळांच्या इतर प्रजातींनाही ते विस्थापित करतात. हे गांडूळ देशभर कसे पसरताहेत, हे अद्याप स्पष्ट झालेले नाही. या आक्रमक गांडुळांमुळे जंगलांवर होणाऱ्या दूरगामी परिणामांचा अभ्यास अद्याप सुरू आहे. परंतु त्यांचे अल्पकालीन दुष्परिणाम म्हणजे, तेथील जमीन, वनस्पती आणि स्थानिक गांडुळांना ते अत्यंत घातक ठरत आहेत. सध्या तरी या गांडुळांच्या जंगलातील प्रसारावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी ठोस व्यवहार्य मार्ग सापडलेला नाही. अमेरिकेत बागेत एखादे असे गांडूळ आढळले, तर त्याचा बंदोबस्त करण्यासाठी काही मार्गदर्शक उपाय सुचविले आहेत. सापडलेले गांडूळ एका पिशवीत घेऊन दहा मिनिटे पिशवी सूर्यप्रकाशात ठेवावी आणि नंतर कचरा कुंडीत टाकावी. हे गांडूळ मासेमारीसाठी आणि कंपोस्ट खतासाठी विकत घेऊ नयेत, असेही तज्ज्ञांचे मत आहे. १०४ अंश फॅरेनहाइटपर्यंत तापवलेले कंपोस्ट खत विकत घ्यावे, कारण त्या मधील अंडी आणि कोश उष्णतेमुळे नष्ट होतात, असे तज्ज्ञांनी स्पष्ट केले आहे. यावर कीटकनाशकांचा मात्र वापर केला जात नाही.

from Science & Technology News: Science News Updates, Science Technology News in Marathi | Maharashtra Times https://ift.tt/3fULS8d